Nieuws

De huidige internationale toestand is erg verschillend van enkele jaren geleden. Ik geef enkele voorbeelden zonder exhaustief te willen zijn.

De terugkeer van het primaat van de politiek. Kijk naar Brexit, de tarievenoorlog, oorlogen zelf, de instrumentalisering van energie en grondstoffen voor niet-economische doelstellingen. De multilaterale orde en de EU waren gebaseerd op het geloof in vrije markten en economische rationaliteit. Ze dienden de vrede. Hoe meer men afhankelijk was van anderen des te minder appetijt er zou zijn om oorlog te voeren die immers een directe verarming zou betekenen. De spectaculaire economische opgang van China zou niet mogelijk zijn geweest zonder hun lidmaatschap van de WTO en dus van open markten. Landen uit het Zuiden zeggen vaak dat de klassieke multilaterale instellingen door het Westen zijn opgericht in hun eigen voordeel. Het voorbeeld van China toont het omgekeerde aan.

De opgang van het nationalisme In de Angelsaksische landen en in de ex-communistische landen als China en Rusland doorkruist de economische logica. Die landen zijn bereid een prijs te betalen in termen van verarming en armoede om toch maar hun land ‘groot’ te maken. Het nationalisme staat haaks op het multilateralisme. De EU was opgericht om een terugkeer van het nationalisme onmogelijk te maken dat Europa in twee wereldoorlogen ten gronde had gericht. Het primaat van de politiek is vaak het primaat van veiligheid en oorlog. De politieke economie heeft de economische politiek een andere inhoud gegeven. Het is veel meer dan het spelen met woorden.

Het nationalisme staat ook bondgenootschappen in de weg. In een alliantie zetten landen zich samen en geven vrijwillig een deel van hun soevereiniteit op. Een nationalist steigert daartegen. De NAVO functioneert vandaag veel minder goed in afwachting van dat het niet meer functioneert , sinds de terugkeer van het nationalisme. Trouwens in een bondgenootschap deelt men waarden en belangen. Maar als de waarden zelfs over vrijheden, de rechtsstaat en democratie verschillen dan wordt de basis zelf van een alliantie ondergraven. Als ook de belangen verschillen dan is het hek van de dam. Men zou kunnen zeggen dat een gemeenschappelijke vijand die verschillen doet overstijgen maar hebben wij nog dezelfde vijanden in de NAVO? Is Rusland de vijand van én Amerikanen én Europeanen?

Met deze voorbeelden is ook aangetoond dat de binnenlandse politiek bepalend is voor het buitenlands beleid. ‘America first’ of ‘to get back control’ is in de eerste plaats een slogan voor binnenlands-electoraal verbruik. Marc Eyskens noemde dat destijds de ‘verbinnenlandsing van het buitenlands beleid’. Dat gebeurt nu op grote schaal.

Er is nog iets bijzonder aan het huidig nationalisme. Het is nostalgisch naar een tijd waarin het voor het betrokken land beter was, naar een soort Gouden Eeuw. Die tijd heeft nooit bestaan. Ze was van goud voor een elite. Een droomfabriek. Mensen die onzeker, angstig, boos en agressief zijn, staan open voor die sprookjes omdat ze een middel zijn om de bestaande machthebbers te bestrijden. ‘Geef ons onze dromen terug’. Het is natuurlijk uitzichtloos op die manier. De tijd van gisteren keert immers niet terug omdat hij nooit bestaan heeft.

Extreem nationalisme heeft nog een ander bijeffect. Vermits leiders van dat soort zich niets aantrekken van de rechtsstaat op internationaal vlak heeft die waarde ook geen belang op binnenlands vlak of omgekeerd. Alleen de brutale macht telt. Scheer u weg want ik doe u een ongeluk. De democratie wordt aangevallen van binnenuit, naast de externe acties van officieel autoritaire staten. Het is de terugkeer van het geweld, de terugkeer van de tragiek.

Dat alles gebeurt met de instemming soms zelfs van een meerderheid van de bevolking. Het vreemde is dat degenen die op sociale media gebruik en misbruik maken van de vrijheid van mening dezelfden zijn die zouden akkoord zijn met het afschaffen van die vrijheid! Het is de zoveelste paradox. De enige uitleg is dat zij die vrijheid van mening willen ontzeggen aan degenen die ‘hun’ mening niet delen! Dezelfden beseffen niet dat vroeg of laat zij ook zullen gevraagd worden te zwijgen en te gehoorzamen zeker mochten de leiders hun beloftes over de Gouden Eeuw niet kunnen waarmaken, wat natuurlijk het geval zal zijn.

De vraag is waarom een goed deel van de mensen zo boos en gefrustreerd is. We zijn niet in de jaren dertig van de vorige eeuw met massale werkloosheid en verarming. Of denkt men echt dat bij zero migratie of zero pollutie de ontevredenheid zal verdwijnen. Wellicht zoekt men dan een nieuwe zondebok. Ik heb ook geen sluitende verklaring.

Maar een element dat meestal over het hoofd wordt gezien is het verlies van sociaal en familiaal kapitaal in onze samen-leving. Velen staan er alleen voor. Door dat gebrek aan verbindingen (linkages) viert de individualisering hoogtij. De digitale revolutie heeft mensen nog meer opgesloten in hun eigen wereldje. De geestelijke gezondheid verslechtert dramatisch. Men ziet dat aan de toename van verslavingen allerhande (drugs, alcohol, gaming, porno), van burn-outs en depressies, aan zelfmoord gedachten en eigenlijke zelfmoorden zel. Jongeren zijn er meer onderhevig aan dan hun ouders. De crisis van de democratie verwijst naar de crisis in de samenleving.

Er zijn gelukkig nog velen die weerstand bieden en een zo normaal en evenwichtig leven willen leiden. Misschien is het zelfs een stille meerderheid. Ik hoop het althans.

Wij danken graaf Van Rompuy voor het opstellen van dit artikel.