Nieuws

De huidige uitdagingen van de geschreven pers zijn niet klein: ze zijn gigantisch.

Het goed functioneren van onze democratieën is rechtstreeks gebaseerd op de scherpzinnigheid van de publieke opinie met betrekking tot de grote uitdagingen waarmee onze samenlevingen worden geconfronteerd. De geschiedenis toont echter hoe de manipulatie van de publieke opinie mogelijk is en tot catastrofale mistoestanden kan leiden. De vrije pers heeft van oudsher een centrale rol gespeeld in democratische samenlevingen dankzij haar professionele redacties, de grote sociale evenementen, de debatten, het politiek, sociaal en economisch leven...

Een regering zal altijd opscheppen over haar staat van dienst, een bedrijf zal altijd communiceren over zijn positieve acties, een politieke partij zal altijd haar analyse van de uitdagingen formuleren vanuit het perspectief van haar ideologie en hetzelfde geldt voor een vakbond. De onafhankelijke pers is geen rechter in eigen zaak. De journalisten zijn getraind in kritisch denken.  Uiteraard is de pers niet vrij van vooringenomenheid en fouten, maar structureel is ze alleen verantwoording verschuldigd aan haar lezers. De kwaliteit van haar werk is de garantie voor haar geloofwaardigheid en succes.

En wat de pers haar vrijheid bezorgt, is haar economische autonomie.  Het is inderdaad dankzij de lezers die zich abonneren (hetzij op de papieren krant, hetzij op de digitale edities) of die hun krant kopen, en dankzij de adverteerders, dat kranten een vergoeding kunnen betalen aan journalisten, persagentschappen en alle andere essentiële diensten, zonder afhankelijk te zijn van een (publieke of politieke) subsidiërende overheid die deze autonomie van handelen zou kunnen verstoren.

Verwoestende concurrentie

In het tijdperk van de gedrukte pers waren de inkomsten een zekerheid voor een papieren krant die door talrijke lezers gekocht werd. Het product was moeilijk te plagiëren en het moest vooral niet vrezen voor concurrentie vanwege de overheid.

In het internettijdperk is het economische model radicaal veranderd. Internetmedia zijn moeilijk te commercialiseren, hun inhoud wordt gemakkelijk geplagieerd en de overheid bezorgt hen een verwoestende concurrentie. Sinds het begin van de jaren 2000 hebben persuitgevers geïnvesteerd in de ontwikkeling van digitale media, websites en mobiele applicaties. De leesdichtheid op deze digitale media is erg belangrijk geworden, belangrijker dan in het papieren tijdperk.

Maar de inkomsten gegenereerd door deze digitale economie van de pers zijn nog steeds ontoereikend om de kosten van het produceren en verspreiden van redactionele inhoud te dekken. En de Vivaldi-regering heeft, door de postconcessie voor de distributie van kranten brutaal af te schaffen, een catastrofale klap toegebracht aan de pers, zozeer zelfs dat uitgevers vandaag niet weten hoe ze de activiteit van de gedrukte pers na 2026 kunnen voortzetten. Zonder een grote verandering in de distributievoorwaarden zullen de kosten van de thuisbezorging van papieren abonnementen voor veel geografische gebieden te hoog worden.

Bij dit begin van 2025 moeten wij noodgedwongen vaststellen dat de overheden op alle niveaus, Europees, Belgisch en communautair, er niet in slagen een wettelijk kader te creëren dat de pers in staat zou kunnen stellen haar economisch model in het digitale tijdperk te vinden. Enkele voorbeelden: de Franse Gemeenschap (FWB) voert een verwoestende concurrentie via de website van de RTBF die de betalende markt van de online pers afremt, de federale regering heeft de postconcessie afgeschaft met een explosie van de distributiekosten tot gevolg, Europa en België zijn niet in staat om doeltreffende juridische maatregelen te nemen om een billijke vergoeding te garanderen voor persinhoud die door internationale platforms en actoren van de artificiële intelligentie (AI) wordt geplunderd. Ten slotte maken privacy-autoriteiten het erg moeilijk om de gegevens te verzamelen die nodig zijn om nieuwswebsites te commercialiseren.

Tijdperk van fake news

Sociale netwerken hebben de explosie van alle vormen van informatiemanipulatie mogelijk gemaakt, van buitenlandse mogendheden tot aanhangers van complottheorieën en activisten. Terwijl tegenover deze tsunami van fake news, de onafhankelijke pers versterkt zou moeten worden, is – u raadt het al – het tegenovergestelde aan het gebeuren.

De Brexit, de overwinningen van Donald Trump, de dodelijke bestorming van het Capitool, de propaganda van het Kremlin, de complottheorieën, bepaalde controverses rond Covid en de opkomst van het populisme – zowel van linkse als van rechtse kant –, getuigen van de zorgwekkende gevolgen van de verspreiding van fake news. Met artificiële intelligentie gaan we een nieuw tijdperk van manipulatie in: montages van foto’s, video's en geluiden zullen dagelijkse kost zijn, het zal steeds moeilijker worden om de waarheid van de leugen te onderscheiden.

In een dergelijke context kan men denken dat burgers steeds vaker hun toevlucht zullen zoeken tot geloofwaardige en professionele informatiebronnen. Wij zijn echter getuigen van twee tegenstrijdige bewegingen: terwijl professionele informatiebronnen steeds belangrijker worden om te voorkomen dat ze vervuild raken door fake news, deelt een aanzienlijk deel van de bevolking liever nepnieuws dan geverifieerde informatie...

Geringe hoop

De overwinning van Donald Trump en de politieke opkomst van Elon Musk (baas van het X-netwerk) hebben de baas van Meta ertoe aangezet om van koers te veranderen: zijn groep is niet langer van plan de waarheidsgetrouwheid van publicaties op Facebook of Instagram te verifiëren. Het openen van de sluizen op X heeft het voormalige Twitter al omgetoverd tot een openbare stortplaats. Dit beleid, dat gunstig is voor extreemrechts en populisme, bedreigt de veerkracht en de fundamenten van onze democratieën door te zorgen voor afkeer van de politiek, kritiek op de traditionele media en gewelddadige polarisatie van de samenleving, met verbaal en fysiek geweld tot gevolg. Onze landen zijn dus verzwakt door hun afhankelijkheid van Amerikaanse technologiereuzen en door hun verslaving aan platformen als X, Facebook en Instagram.

De bazen van GAFAM zouden de makers kunnen worden van grondleggers van radicale en extremistische bewegingen. Het is tijd voor de crashtest. Het is nu duidelijk dat sociale netwerken geduchte politieke wapens zijn. Hun algoritmen sluiten ons op in onze overtuigingen of verdrinken ons in het troebele water van complottheorieën en schaamteloze, herhaalde en voor waar aanvaarde leugens.

Deze ontwikkeling zou zich echter tegen hen kunnen keren, mocht een meerderheid van de burgers, de grote adverteerders en de overheden een opflakkering van luciditeit kennen. Het enige antwoord op fake news is een overvloed aan kwaliteitsinformatie, dankzij een bloeiende sector van vrije pers. Daarvoor hebben onze democratieën grote aantallen burgers nodig die zich abonneren op een kwaliteitspers van hun keuze, hebben onze democratieën verantwoordelijke economische actoren nodig, die hun marketingbudgetten investeren in kwaliteitsmedia en hebben onze democratieën een overheid nodig die maatregelen neemt die de opkomst van een digitale perseconomie mogelijk maken. De kans op een historische ommekeer bestaat. Maar je moet ze wel grijpen...

Dorian de Meeûs

Hoofdredacteur van La Libre Belgique